Gijs van der Sanden verloor op negentienjarige leeftijd zijn vader en vier jaar later ook zijn moeder. Bij allebei kwam de dood onverwacht, zonder voortekenen, zonder uitleg en zonder afscheid. In De dingen die je vergeet onderzoekt hij wat de vroege dood van zijn ouders voor hem betekent. Al schrijvend probeert hij antwoorden te vinden op de grote en kleine vragen rondom rouw en verlies.

Rouwen voor beginners

Behalve een bron van verdriet, was het overlijden van zijn ouders ook een bron van ongemak. Als rouwende, ontdekte Gijs al gauw, sta je niet alleen voor de taak om het verlies van je dierbaren op de een of andere manier in je leven te integreren. Maar dit vindt ook nog plaats in een maatschappij waarin mensen zich over het algemeen geen raad weten met het verdriet van anderen. Hoe handig het ook zou zijn, De dingen die je vergeet is geen zelfhulpboek. Tips en adviezen zul je hier niet vinden. De ondertitel van het boek, Rouwen voor beginners, is dan ook met een knipoog bedoeld. Rouw is en blijft ingewikkeld. Ook als je niet tot die kleine groep mensen behoort die vastloopt en professionele hulp nodig heeft.

Verhalen

Meer dan tips en adviezen, heeft Gijs zelf de afgelopen jaren ondervonden, zijn het verhalen die houvast kunnen bieden. Uiteindelijk zijn het de ervaringen van anderen waaraan we ons kunnen spiegelen. Waarin we ons kunnen herkennen, of juist helemaal niet. Verhalen schrijven niets voor. Ze geven hooguit een richting aan, een mogelijkheid. De dingen die je vergeet is het verhaal van Gijs. Op geen enkele manier pretendeert hij dat zijn verhaal unieker of bijzonderder is dan andere verhalen over rouw. Integendeel. Hij gelooft dat elk verhaal over rouw uniek en bijzonder is en vooral dat het bestaansrecht heeft. Wat hij met dit boek hoopt te laten zien, is dat de verhalen over rouw het waard zijn om verteld en gehoord te worden. Ook, of misschien wel juist, de allerzwartste hoofdstukken. Hij wil de ruimte vergroten waarin we het over moeilijke dingen kunnen hebben.

Kenmerkend aan ongemak is dat we het ten alle tijde uit de weg willen gaan. Maar wie ongemak blijft vermijden, zal nooit iets wezenlijks aan een situatie veranderen. Als we gesprekken over rouw willen voeren, dan moeten we bereid zijn iets op het spel te zetten. Dat werkt twee kanten op. De rouwende loopt het risico dat mensen ongemakkelijk naar de grond gaan staren. Degene die de rouwende bij wil staan, riskeert het om iets ongepasts of iets onhandigs te zeggen. Helemaal geen actie ondernemen is vele malen veiliger, maar dan loop je elkaar hoe dan ook mis. Ik denk dus dat beide partijen over de brug moeten komen, om elkaar ergens in het midden te ontmoeten – tenminste, als de wederzijdse behoefte en bereidheid tot een gesprek er is. Een gedeelde verantwoordelijkheid.

Gijs van der Sanden in De dingen die je vergeet

Condoleancekaarten

Gijs geeft toe dat het moeilijk is om de juiste woorden te vinden als je iemand tegenover je hebt die een groot verlies heeft geleden. Hij worstelt er ook nog wel eens mee. In een interview voor Het Parool zegt hij: ‘Ik denk dat rouw altijd een beetje ongemakkelijk zal blijven. Als ik iemand tegenkom van wie ik weet dat hij net iemand heeft verloren, denk ik ook altijd: wat moet ik zeggen?’ In een hoofdstuk over goede bedoelingen vertelt hij hoe hij op een maandagmiddag bij de AKO op Amsterdam Centraal naar het aanbod van condoleancekaarten stond te kijken en concludeerde dat dit soort kaarten in grofweg twee smaken lijken te komen: ze zijn ofwel koud en afstandelijk ofwel weeïg en tenenkrommend. In datzelfde hoofdstuk beschrijft hij het moment waarop hij zijn ex-geliefde op straat tegenkwam die net zijn moeder had verloren. ‘Huppakee, daar ging ik meteen met mijn goedbedoelde woorden. Ik stond erbij en ik keek ernaar.’

Het rouwvocabulaire is in de regel doordrongen van krampachtigheid, platitudes, twijfelachtige kunstgrepen en goede intenties die vaak matig uitpakken – met als resultaat dat de woorden het tegenovergestelde bereiken van wat ze beogen: steun bieden.

Gijs van der Sanden in De dingen die je vergeet

Wat Gijs naar eigen zeggen over het hoofd zag – en wat condoleancekaarten met goedbedoelde inspirerende teksten ook over het hoofd zien – is dat je met woorden nooit iemands pijn of gemis weg kunt nemen. Hooguit kun je met woorden iemands pijn erkennen. Het opmerken. Zelf vond hij het prettigst als mensen de taal kozen die ze altijd al gebruikten. ‘Ik vind het gewoon zo kut voor je,’ schreef een oude middelbareschoolvriendin hem na de dood van zijn moeder op blanco papier. Haar woorden waren oprecht, pasten bij wie zij was en probeerden vooral niet iets weg te nemen wat niet weg te nemen viel.

Wat voor de een werkt, werkt voor de ander niet. Maar ik denk wel: als je de ander met oprechte nieuwsgierigheid en betrokkenheid tegemoet treedt, is het bijna altijd goed.

Gijs van der Sanden in interview voor Het Parool

Meer lezen en luisteren

Het verhaal van Gijs van der Sanden is heel herkenbaar voor mij als rouwende én als degene die rouwenden bij wil staan. Hij haalt de dood uit de taboesfeer en bouwt ruimte voor rouw. Het is belangrijk dat ook deze verhalen verteld, gehoord, geschreven en gelezen worden. De dingen die je vergeet staat vanaf nu dan ook op mijn lijstje van boeken die ik iedereen aanraad. Ben jij benieuwd naar dit boek? Je kunt hier het gratis fragment lezen en het hele boek bestellen voor € 20,99. En wist je dat jouw boekverkoper ook staat te trappelen om het boek thuis te bezorgen?

In Dag voor Dag, een podcast met gewone gesprekken over rouwen en de dood, praat Liesbeth Rasker met mensen die haar zeer dierbaar zijn en die net als zij iemand verloren hebben. In de derde aflevering praat ze met Gijs van der Sanden. Ook heel erg de moeite waard om hier eens naar te luisteren.

Lieve groetjes,

Nienke